ခ်င္းတြင္းျမစ္(Chindwin River)သည္ ဧရာဝတီျမစ္၏ အႀကီးဆုံးေသာ ျမစ္လက္တက္ျဖစ္သည္။ သလႅာဝတီျမစ္ ဟုလည္း ျမန္မာစာေပတြင္ ေရးသားသည္။ ျမစ္သည္ အိႏၵိယ-ျမန္မာနယ္စပ္အနီးရွိ ပတ္ကြိဳင္ေတာင္တန္းႏွင့္ ကူးမြန္ေတာင္တန္းမ်ားမွ စတင္ျမစ္ဖ်ားခံ၍ စီးဆင္းလာသည္။ ခ်င္းတြင္းျမစ္ကို အိႏၵိယရွိ မဏိပူရျပည္နယ္တြင္ ႏိုင္းထိျမစ္ ဟုေခၚၾကသည္။
ခ်င္းတြင္းျမစ္၏အစျပဳရာအမည္သညာမွာ –တႏိုင္းခ— ျဖစ္သည္။ –ခ— ဆိုသည္မွာ ကခ်င္ဘာသာစကားျဖင့္ – ေရ— ၊ – ျမစ္—ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရသျဖင့္ –တႏိုင္းခလြင္ျပင္ေဒသမွ ျဖတ္သန္းစီးဆင္းလာသည့္ျမစ္—ဟူ၍အဓိပၸါယ္ဖြင့္ရမည္။ –တႏိုင္းခ—ကို နာဂတိုင္းရင္းသားမ်ားက –ဒီနဲ—ဟုလည္း ေခၚေဝၚၾကေသးသည္။ ထို႔အျပင္ –သလႅာဝတီ—ဟူ၍ လည္း ေရွးသမိုင္းအစဥ္အလာအရ ေခၚတြင္ခဲ့ၾကသည္။ –သလႅာ—ဆိုသည္မွာ – ျမား— ၊–ဝတီ— ဆိုသည္က – ေရ— ျဖစ္၍ ျမားကဲ့သို႔ ေရစီးသန္သည့္ျမစ္ႀကီးဟု တင္စားေခၚေဝၚခဲ့ၾကသည္ဟုအဆို ရွိခဲ့သည္။
ခ်င္းတြင္း—ဆိုသည္ကိုမူ– ခ်င္းေတာင္တန္းေဒသမွ စီးဆင္းလာသည့္ျမစ္—ဟု ဝိၿဂိဳဟ္က်င္းခဲ့ၾကသည္။ အမွန္ ဆိုရလၽွင္ –ခ်င္းတြင္း—ဟူသည့္အေခၚအေဝၚသည္ ပုဂံေခတ္ကပင္ စတင္ေခၚေဝၚသုံးႏႈန္းလာခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ေျမာက္မွေတာင္သို႔ စီးဆင္းသည့္ ခ်င္းတြင္းျမစ္သည္ မိုင္ေပါင္း ၇၅၀ ထိရွည္လ်ားကာ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ အဓိကျမစ္ႀကီးျဖစ္သည့္ ဧရာဝတီျမစ္အတြင္းသို႔ ျမင္းၿခံၿမိဳ႕အနီးတြင္ စီးဝင္သည္။
ဇာစ္ျမစ္
ခ်င္းတြင္းျမစ္သည္ တနဲ၊ တဝန္၊ တ႐ုံျမစ္မ်ား ေတြ႕ဆုံရာမွ စတင္ေလသည္။ တနဲျမစ္မွာ ကူမြန္ေတာင္တန္းရွိ ေ႐ႊေတာင္ႀကီးေတာင္ အနီးတြင္ ျမစ္ဖ်ားခံသည္။ ထိုမွ ဟူးေကာင္းေတာင္ၾကားအထိ ေျမာက္စူးစူးသို႔ စီးဆင္း၍ အေနာက္ဘက္သို႔ေကြ႕ရာ၌ ဟူးေကာင္းေတာင္ၾကားမွ စီးဆင္းလာေသာ တ႐ုံျမစ္ႏွင့္ ပူးေပါင္းေလသည္။ ထိုျမစ္ဆုံမွ ေတာင္ဘက္သို႔ စီးဆင္းရာ ေရတံခြန္မ်ား လြန္ၿပီးေနာက္ ဇင္ဂလိန္ခႏၲီးနယ္သို႔ ေရာက္၏။ ဤမွတစ္ဖန္ အထက္ခ်င္းတြင္းခ႐ိုင္ကို ျဖတ္၍စီးဆင္းသည္။
ထိုေနရာမွ ေအာက္ဘက္သို႔ ေရာက္လာေသာအခါ အေရွ႕ဘက္ ေက်ာက္စိမ္းတြင္းမ်ားေဒသတြင္ ျမစ္ဖ်ားခံခဲ့ေသာ ဥ႐ုျမစ္သည္ ပထမဆုံး ျမစ္လက္တက္ အျဖစ္ ဟုမၼလင္းၿမိဳ႕ႏွင့္ မိုင္အနည္းငယ္ကြာေနရာတြင္ ခ်င္းတြင္းျမစ္တြင္းသို႔ စီးဆင္းေလသည္။ ထိုမွတစ္ဖန္ ခ်င္းတြင္းျမစ္သည္ ေသာင္သြပ္နယ္၏ အေရွ႕ဘက္နယ္နိမိတ္အျဖစ္ စီးဆင္းလာသည္။ ခ်င္းတြင္းျမစ္၏ အျခားျမစ္လက္တက္တစ္ခုျဖစ္ေသာ ယူးျမစ္သည္ အေနာက္ဘက္ရွိ ကေဘာ္ျမစ္ဝွမ္းမွ ခ်င္းတြင္းျမစ္တြင္းသို႔ စီးဝင္ေပါင္းဆုံလာ၏။ ဤမွတစ္ဖန္ ခ်င္းတြင္းျမစ္သည္ ေမာ္လိုက္ၿမိဳ႕ကို ျဖတ္၍စီးဆင္းလာရာ အေနာက္ဘက္ ခ်င္းနယ္မွ စီးလာေသာ ျမစ္သာျမစ္ႏွင့္ ကေလးဝတြင္ ေပါင္းဆုံမိေလသည္။
ခ်င္းတြင္းျမစ္သည္ လက္ယာဘက္ကမ္းရွိ မင္းကင္းၿမိဳ႕ အနီးတြင္ အေရွ႕ဘက္သို႔ အနည္းငယ္ေကြ႕ၿပီးေနာက္ တစ္ဖန္ ေျမာက္ဘက္သို႔ ေကြ႕သြားျပန္၏။ ထို႔ေနာက္ ေမာက္ကေတာ္႐ြာအနီးတြင္ ေတာင္ဘက္သို႔ ေကြ႕ၿပီးေသာ္ ေအာက္ခ်င္းတြင္းခ႐ိုင္အတြင္းသို႔ စီးဝင္သည္။
အထက္ခ်င္းတြင္းခ႐ိုင္အတြင္း၌ ခ်င္းတြင္းျမစ္ စီးဆင္းလာစဥ္က ျမစ္ဝွမ္းသည္ က်ဥ္းေျမာင္းသည္။ ျမစ္ေၾကာ တစ္ေလၽွာက္တြင္ ထူထပ္ေသာသစ္ေတာႀကီးမ်ားသည္ ျမစ္ကမ္းပါးအထိ ေပါက္ေရာက္သည္။ အနည္းငယ္ေသာ ေနရာမ်ားတြင္ ညီညာေသာကမ္းေျခမ်ား ရွိေသာ္လည္း ကိုင္းေတာမ်ား ေပါက္ေနသည္။ ႐ြာမ်ားသည္ တစ္႐ြာႏွင့္ တစ္႐ြာ အလွမ္းေဝး၍ ႐ြာလည္းနည္းပါးသည္။ လူေနလည္း က်ဲသည္။ ေအာက္ခ်င္းတြင္း ခ႐ိုင္သို႔ ေရာက္လာေသာအခါမူ ခ်င္းတြင္းျမစ္၏ ျမင္ကြင္းမ်ားသည္ တစ္မ်ိဳးတစ္ဖုံ ျဖစ္လာသည္။ ေမာက္ကေတာ္႐ြာမွ စ၍ ျမစ္ဝွမ္းသည္ က်ယ္လာ၍ ေတာင္မ်ားသည္ ျမစ္ကမ္းေျခႏွင့္ ေဝးသြားသည္။ ထိုေဒသ တစ္ေလၽွာက္တြင္ ႐ြာငယ္မ်ားကို ပို၍ ေတြ႕ျမင္ႏိုင္သည္။
ကမ္းေျခေျမညီမ်ားတြင္ အပူပိုင္း၌ ေပါက္ေလ့ရွိေသာ ေကာက္ပဲ သီးႏွံမ်ားကို စိုက္ပ်ိဳးထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ကႏၷီႏွင့္ အလုံၿမိဳ႕မ်ားကို လြန္လာၿပီးေနာက္ လက္ဝဲဘက္ တနည္းအားျဖင့္ အေရွ႕ဘက္ကမ္းတြင္ရွိေသာ မုံ႐ြာၿမိဳ႕သို႔ ေရာက္လာသည္။ မုံ႐ြာ ေတာင္ဘက္တြင္ ခ်င္းတြင္းျမစ္သည္ စစ္ကိုင္းႏွင့္ ပခုကၠဴခ႐ိုင္တို႔၏ နယ္နိမိတ္အျဖစ္ တည္ရွိသည္။ ထိုမွတစ္ဖန္ အျမင့္ၿမိဳ႕ကိုျဖတ္၍ ေရစႀကိဳၿမိဳ႕အလြန္တြင္ ျမစ္ေၾကာင္း ၂ ျဖာ ကြဲကာ ျမင္းၿခံအထက္ ေရတိုင္႐ြာအနီးတြင္လည္းေကာင္း၊ ပခုကၠဴ အထက္တြင္လည္းေကာင္း၊ ဧရာဝတီ ျမစ္တြင္းသို႔ ျမစ္ဝ ၂ ခုျဖင့္ စီးဝင္ေလသည္။ ပခုကၠဴအထက္ရွိ ေအာက္ျမစ္ဝမွသာလၽွင္ သေဘၤာ မ်ားသည္ ခ်င္းတြင္းျမစ္တြင္းသို႔ စုန္ဆန္သြားလာၾက၏။ အထက္ျမစ္ဝသည္ ေကာလုနီးနီး ျဖစ္ေနသည္။ခ်င္းတြင္းျမစ္သည္ မိုင္ ၆ဝဝ နီးပါး ရွည္လ်ားသည္။
ဧရာဝတီျမစ္ဆုံမွ အထက္မိုင္ေပါင္း ၄ဝဝအထိ သေဘၤာခုတ္ေမာင္း ႏိုင္သည္။ မီးသေဘၤာမ်ားသည္ တစ္ႏွစ္ပတ္လုံး ကင္းတပ္ ၿမိဳ႕အထိလည္းေကာင္း၊ မိုးတြင္းအခါတြင္ ဟုမၼလင္းအထိလည္းေကာင္း ဆန္တက္ႏိုင္ေပသည္။ ေလွငယ္မ်ားႏွင့္မူ ျမစ္ေၾကာင္း တစ္ေလၽွာက္လုံး စုန္ဆန္သြားလာႏိုင္သည္။ ခ်င္းတြင္း ျမစ္တြင္း၌ သစ္မ်ားကို ေဖာင္ဖြဲ႕၍ ေမၽွာခ်ၾကသည္။ ျမစ္ကမ္းပါးမ်ားတြင္ ေဆးကိုင္းမ်ား၊ ပဲကိုင္းမ်ား စိုက္၏။ ျမစ္ေအာက္ပိုင္းတြင္ကား ေကာက္ပဲ သီးႏွံခင္းမ်ားအတြက္ ခ်င္းတြင္းျမစ္မွ ေရကိုသြယ္၍ ယူၾကသည္။
ခ်င္းတြင္းျမစ္၏ လက္ယာဘက္ကမ္းတြင္ ေသာင္သြပ္၊ ကေလးဝ၊ ကႏၷီ စေသာၿမိဳ႕မ်ား တည္ရွိ၍ လက္ဝဲဘက္ကမ္းတြင္ ဟုမၼလင္း၊ ကင္းတပ္၊ အလုံ၊ ေမာ္လိုက္ႏွင့္ မုံ႐ြာၿမိဳ႕ႀကီးမ်ား တည္ရွိသည္။ ခ်င္းတြင္းျမစ္ကို စြဲ၍ ေအာက္ခ်င္းတြင္းခ႐ိုင္၊ အထက္ခ်င္းတြင္းခ႐ိုင္ဟူ၍ ခ႐ိုင္ခြဲျခားထားသည္။ ခ်င္းတြင္းျမစ္ဖ်ားတြင္ ေ႐ႊအနည္းငယ္ထြက္၍ ပယင္းတြင္းမ်ား၊ ေက်ာက္စိမ္းတြင္းမ်ားလည္း ရွိေလသည္။
ခ်င္းတြင္းျမစ္ေၾကာင္းတြင္ မင္းကင္း၊ စစ္ေတာင္းႏွင့္ ေဖာင္းျပင္ၿမိဳ႕မ်ားလည္းရွိသည္။ ကေလးဝၿမိဳ႕ ေအာက္ဘက္ အေရွ႕ဘက္ကမ္းရွိ ေ႐ႊက်င္မွ ေ႐ႊဘိုခ႐ိုင္သို႔ လမ္းေပါက္သည္။ ပန္းသာမွာ အင္းေတာ္ေရနံတြင္း အတြက္ ျမစ္ဆိပ္ျဖစ္၍ ကေလးဝတြင္ ေက်ာက္မီးေသြးတြင္းမ်ား ရွိသည္။
ဧရာဝတီျမစ္တြင္းသို႔ ပခုကၠဴအထက္တြင္ စီးဝင္ေသာ ခ်င္းတြင္းျမစ္၏ ေအာက္ျမစ္ဝသည္ ပုဂံမင္း တစ္ပါး ေဖာက္လုပ္ခဲ့ေသာ တူးေျမာင္းျဖစ္သည္ဟု ဆိုၾကသည္။ ထိုတူးေျမာင္းသည္ ႏွစ္ေပါင္းၾကာျမင့္စြာ ပိတ္ဆို႔ေနခဲ့ရာ ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေရႀကီးသည့္အခါတြင္မွ ျပန္၍ေပါက္သြားသည္ဟု သမိုင္းအမွတ္အသား ရွိသည္။
တႏိုင္း၊ တဘိုင္၊ တဝမ္ ႏွင့္ တ႐ုံး ျမစ္မ်ား ဟူးေကာင္းခ်ိဳင့္ဝွမ္းအတြင္း ေပါင္းဆုံရာမွ ခ်င္းတြင္းျမစ္ အျဖစ္စတင္စီးဆင္းသည္။ ထိုေနာက္ အေနာက္ေတာင္ယြန္းယြန္းသို႔ စီးဆင္းကာ တစ္ဖန္အေရွ႕ေတာင္ဖက္သို႔ ျပန္လည္ဦးတည္၍ စီးဆင္းသည္။ ေျမာက္ဖက္ပိုင္း စီးဆင္းရာလမ္းတစ္ေလၽွာက္တြင္ အေတာ္အတင့္ ၾကမ္းတမ္းသည့္ ေျမမ်က္ႏွာျပင္မ်ားကို ျဖတ္သန္းခဲ့ရသည္။ ထိုသို႔ ျဖတ္သန္းရာတြင္ ထိုေဒသမ်ားရွိ ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားကို ျမစ္လက္တက္မ်ားအျဖစ္ လက္ခံစီးဆင္းသည္။
ျမစ္လက္တက္မ်ား
အႀကီးဆုံးျဖစ္ေသာ ျမစ္လက္တက္ျဖစ္သည့္ ဥ႐ုျမစ္သည္ ဟုမၼလင္းၿမိဳ႕ေတာင္ဖက္တြင္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ အတြင္းေပါင္းဆုံသည္။ (ဥ႐ုျမစ္ညာရွိ ဖားကန္႔ေဒသသည္ နာမည္ေက်ာ္ ျမန္မာ့ေက်ာက္စိမ္း ထြက္ရွိရာ ပင္မေဒသလည္းျဖစ္သည္။)
ယုျမစ္သည္ ကေဘာ္ခ်ိဳင့္ဝွမ္းေဒသကို ျဖတ္သန္း၍ ခ်င္းတြင္းျမစ္အတြင္း စီးဝင္သည္။ ျမစ္သာျမစ္သည္ ကေလးခ်ိဳင့္ဝွမ္းေဒသကို ျဖတ္ကာ ကေလးဝၿမိဳ႕ အနီးတြင္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ႏွင့္ ေပါင္းဆုံသည္။ ျမစ္ေၾကာင္းတစ္ေလၽွာက္ အေရးပါသည့္ ၿမိဳ႕မ်ားမွာ ခႏၲီးၿမိဳ႕ ၊ ထမံသီ ၊ ဟုမၼလင္း ၊ ေမာ္လိုက္ ၊ ကေလးဝ ၊ ကေလးၿမိဳ႕ ၊ ျမင္းၿခံၿမိဳ႕ ၊မုံ႐ြာ ၿမဳိ႕တုိ႔ ျဖစ္ၾကသည္။
သမိုင္းထဲက ခ်င္းတြင္းျမစ္
သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ ျမန္မာမင္းမ်ားသည္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ကို အသုံျပဳမႈနည္းပါးခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ေညာင္ရမ္းေခတ္၏ ေနာက္ဆုံးကာလမ်ားတြင္ မဏိပူရမွ ကသည္းမ်ား ျမန္မာႏိုင္ငံကို က်ဴးေက်ာ္ ဝင္ေရာက္လာရာတြင္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ကို အသုံးခ်ခဲ့ၾကေၾကာင္း အေထာက္အထားမ်ားအရ သိရွိရပါသည္။ ကသည္းတို႔သည္ ဘာသာေရးယုံၾကည္ခ်က္ျဖစ္ ဧရာဝတီျမစ္အထိ က်ဴးေက်ာ္လာျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုသို႔က်ဴးေက်ာ္ရာတြင္ အင္းဝတစ္ဖက္ကမ္း စစ္ကိုင္း အထိပင္ေရာက္ရွိခဲ့သည္ဟု ဆိုသည္။
ဒုတိယကမၻာစစ္အတြင္းတြင္လည္း ဂ်ပန္တပ္မ်ား အိႏၵိယသို႔ ခ်ီတက္ရာတြင္လည္းေကာင္း၊ မဟာမိတ္တပ္မ်ား ဂ်ပန္တို႔ကို ေနာက္မွလိုက္လံတိုက္ခိုက္၍ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္းသို႔ ျပန္ဝင္ေရာက္ရာတြင္လည္းေကာင္း ခ်င္းတြင္းျမစ္ကို အသုံျပဳခဲ့ၾကသည္။ မဟာမိတ္တပ္မ်ားျပန္လည္ ထိုးစစ္ဆင္ရန္အတြက္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ေရႀကီးခ်ိန္ျဖစ္သည္ မိုးကာလကို မဟာမိတ္တပ္မႉးျဖစ္သည့္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္စတီးဝဲလ္က ေ႐ြးခ်ယ္ခဲ့ေၾကာင္း သိရွိရသည္။
ရည္ၫႊန္းကိုးကား
ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း၊ အတြဲ(၂)
Myanmar Sar .Net
Myanmar Wikipedia